Odwaga
i pojednanie

Wraz z rozpoczęciem przez Niemcy wojny przeciwko Związkowi Radzieckiemu w czerwcu 1941 roku możliwym stało się rozwijanie narodowo-socjalistycznej idei związanej ze zdobywaniem „przestrzeni życiowej na Wschodzie”. W tym celu ludność zamieszkująca dane obszary miała zostać wypędzona aż do Uralu, a w ich miejsce mieli zostać osiedleni Niemcy. Pozostali mieszkańcy krajów wschodnich mieli zostać zniewoleni. Generalny Plan Wschodni opisywał poszczególne kroki praktycznej realizacji tego zamierzenia. Plan ten został zrealizowany jedynie w okolicy Zamościa oraz na południowym wschodzie dzisiejszej Polski, a jego realizacja nie trwała zbyt długo, gdyż policjanci i żołnierze potrzebni do zapewnienia bezpieczeństwa nowo osiedlonym Niemcom, którym zagrażał zbrojny ruch oporu (→ Polskie Państwo Podziemne), byli bardziej potrzebni w innych miejscach. Plan ten zakładał, że Niemcy wygrają wojnę, z załamaniem się frontu wschodniego w 1943 roku on stał makulaturą.

Około 12 milionów ludzi musiało w czasie II Wojny Światowej świadczyć pracę przymusową na rzecz Niemiec, z czego 2,8 miliona stanowili Polacy. Obowiązkiem pracy zostali objęci wszyscy obywatele Generalnego Gubernatorstwa w wieku od 14 do 60 lat. Ludzie ci byli wyłapywani podczas obław policyjnych i transportowani do Rzeszy Niemieckiej. Często traktowano ich w sposób nieludzki, dostawali zbyt mało jedzenia, a jednocześnie musieli pracować fizycznie 10 godzin dziennie lub dłużej.
Kwestia wypłaty odszkodowania zagranicznym robotnikom przymusowym została po wojnie odłożona jako część reparacji na moment podpisania traktatu pokojowego. Wraz z podpisaniem Traktatu dwa plus cztery w 1990 roku temat ten znów stał się aktualny. W 1998 roku rozpoczęły się negocjacje dotyczące utworzenia funduszu odszkodowawczego w wysokości 10 miliardów marek, na który złożyły się po połowie wyłącznie niemiecki rząd i niemieckie przedsiębiorstwa. Dopiero w 2001 roku byłym robotnikom przymusowym wypłacono symboliczne odszkodowania, w tym także 484 000 Polaków.   

Roboty przymusowe miały miejsce także w Krzyżowej. Freya von Moltke opowiada we „Wspomnienia z Krzyżowej 1930-1945”: „W dużej sąsiedniej wsi Grodziszcze powstał w czasie wojny obóz pracy. Stacjonowali tam początkowo francuscy jeńcy wojenni. Kilku z nich pracowało również dla nas w okresie największego nasilenia prac. Później przybyli rosyjscy jeńcy wojenni, którzy byli najwidoczniej gorzej traktowani, więc w południe gotowaliśmy dla nich na dziedzińcu zupę. Rosjanie nie pozostali u nas długo. Wreszcie w obozie pracy przebywali również Żydzi. Nigdy u nas nie pracowali. (…) Nie wiedzieliśmy jeszcze wówczas, że wykonywali pracę, która kiedyś miała się skończyć ich śmiercią.”